فناوری اطلاعات و ارتباطات چیست؟

فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)

تفاوت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) با فناوری اطلاعات  (IT)، چیست؟ در فناوری اطلاعات و ارتباطات، دستگاه ها و فناوری های ارتباطی دارای جایگاهی خاص بوده و از عناصر اساسی به منظور استفاده از مزایا و دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات ، محسوب می گردند. در ادامه با تعاریف متفاوتICT ، بیشتر آشنا می شویم :

در اوایل سال 1990 به مجموعه سخت افزار، نرم افزار، شبکه و صنایع مرتبط به آنان، فن آوری اطلاعات ( IT ) گفته می شد. در فناوری اطلاعات و ارتباطات ( ICT ) ، تاکید و محوریت بر روی جنبه ارتباطی می باشد، بگونه ای که ارتباطات به منزله یک “باید” مطرح بوده که فناوری اطلاعات بدون وجود آن امکان ارائه سرویس ها و خدمات را دارا نمی باشد .

 فناوری اطلاعات و ارتباطات، واژه ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و یا برنامه نظیر: رادیو، تلویزیون، تلفن ها ی سلولی، کامپیوتر، نرم افزار، سخت افزارهای شبکه، سیستم های ماهواره اری و نظایر آن اطلاق شده که سرویس ها، خدمات و برنامه های متعددی به آنان مرتبط می گردد (کنفرانس از راه دور، آموزش از راه دور) .

فناوری اطلاعات و ارتباطات اغلب در یک مفهوم و جایگاه خاص مورد بررسی کاربردی دقیق تر قرار می گیرد نظیر: فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، بهداشت، کتابخانه ها و غیره .

فناوری اطلاعات و ارتباطات، به مجموعه امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکه ای و ارتباطی به منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات، گفته می شود .

همگرایی بین کامپیوتر و ارتباطات، فناوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می دهد. (پیوند بین کامپیوتر و بهره برداری از تمامی قابلیت های آن خصوصاً پردازش و ذخیره سازی داده  با امکانات متعدد ارتباطی)

با این که تکنولوژی های مرتبط با کامپیوتر به نوعی در جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار می گرفت، ولی پتانسیل های گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال 1980 بر همگان آشکار گردید: تحول در صنعت نیمه هادی ها ( ترانزیستور، مدارات مجتمع، میکرو تراشه ها )، کوچک و ارزان شدن کامپیوترها را به دنبال داشت. متعاقب این تحول عظیم، امکان استفاده از کامپیوتر در ابعاد بسیار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گردید (کافی است به اطراف خود نگاهی داشته باشیم!). دومین تحول عمده، ارتباط کامپیوترها  با یکدیگر و بر پاسازی شبکه های کامپیوتری است. در ادامه با استفاده از فن آوری های متعدد مخابراتی و ارتباطی، امکان اتصال و ارتباط بین شبکه های کامپیوتری، فراهم گردید. تحولات فوق، زمینه انقلاب عظیم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فناوری های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ایجاد نموده است .

مهمترین ویژگی فناوری اطلاعات و ارتباطات، نحوه ذخیره سازی، پردازش و دستیابی به اطلاعات است .

به مجموعه فناوری هایی که امکان ذخیره سازی، پردازش، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیط های انتقال فراهم می نماید، اطلاق می گردد.

زیر ساخت اطلاعات (II)

در زیرساخت اطلاعات ، هدف ایجاد و گسترش امکانات زیر می باشد:

• شبکه ها و سرویس های مخابراتی
• تکنولوژی های انتقال
• سوئیچینگ و روتینگ
• دستیابی و عرضه
• ارتباطات چند رسانه ای (صوت، تصویر)

شامل:

• • شبکه های موبایل، بدون کابل
  • شبکه های فیبر نوری
  • سیستم های ماهواره ای
  • سیستم های سخن پراکنی
  • ترکیب (تلفیق) مخابرات با سیستم های چند رسانه ای
  • ارتباطات محلی با سرعت بالا
  • ارتباطات شهری، منطقه ای و ملی با سرعت بالا

فناوری اطلاعات (IT)

در فناوری اطلاعات، موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد:

• ذخیره سازی اطلاعات
• پردازش و ارائه  اطلاعات
• سیستم ها ی عامل
• زبان ها ی برنامه نویسی
• مهندسی پروتکل ها
• نرم افزارهای کاربردی

شامل :

• • پروتکل های شبکه
  • شبکه های ذخیره سازی داده
  • فن آوری های رمزنگاری و امنیتی
  • سخت افزار (کامپیوترهای شخصی ، سرویس دهندگان و …)
  • طراحی بانک های اطلاعاتی
  • زبان های ارائه محتوا در وب نظیر HTML , XML
  • تشخیص و پیشگیری از حملات

کاربردهای اطلاعات (IA)

در کاربردهای اطلاعات، موارد زیر مورد توجه قرار می گیرد:

• ارائه خدمات
• اشتراک دانش
• مدیریت عمومی
• سرویس های اجتماعی
• راه حل های تجاری
• تولید و نشر محتوا

شامل :

• • آموزش
  •   فرصت های اقتصادی و تولید درآمد
  • توسعه روستائی
  • بهبود سلامت شهروندان نظیر استفاده از درمان راه دور
  • امنیت و مونیتورینگ مسائل زیست محیطی
  • مدیریت اقتصادی و دولتی
  • کتابخانه های الکترونیکی
  • تجارت الکترونیکی
  • بانکداری الکترونیکی
  • آموزش الکترونیکی
  • و …

همانگونه که ملاحظه می شود برای هر یک از بخش های سه گانه در فناوری اطلاعات و ارتباطات، محدوده خاصی در نظر گرفته شده است ولی در عمل تعیین دقیق این محدوده، امری دشوار و گاهاً غیرممکن است. مثلاً برنامه های نرم افزاری در بخش فناوری اطلاعات قرار گرفته ولی امکان پیاده سازی آنان در زیر مجموعه کاربردهای اطلاعات (IA) نیز وجود خواهد داشت. همچنین ارتباطات چندرسانه ای در زیر مجموعه زیرساخت اطلاعات (II) قرار گرفته شده اند ولی امکان پیاده سازی برخی از ویژگی های مالتی مدیا در زیرمجموعه فناوری اطلاعات (IT) نیز وجود دارد.

علیرغم عدم وجود محدوده ای مشخص و شفاف برای هر یک از عناصر موجود در بخش های سه گانه زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات، می توان با لحاظ نمودن  وزن بکارگیری امکانات سخت افزاری و نرم افزاری در هر یک از بخش ها، به یک مرزبندی خاص دست یافت:

عناصر زیرساخت اطلاعات (IT) نیازمند استفاده از تجهیزات و امکانات فیزیکی گسترده ای نظیر سیستم های سوئیچینگ، روتینگ، شبکه ای گسترده از خطوط تلفن ثابت، سیار و شبکه های رادیویی  می باشند. در این رابطه و به منظور انجام عملیات و مدیریت زیرساخت فیزیکی متشکل از عناصر و تجهیزات سخت افزاری، می بایست از سخت افزار و نرم افزارهای متعددی استفاده شود. با طراحی و پیاده سازی زیرساخت اطلاعات (بستر ارتباطی)، امکان ارتباط دستگاههای مختلفی نظیر تلفن های ثابت، تلفن های سلولی، دستگاههای بدون کابل، کامپیوترهای شخصی و سرویس دهندگان به شبکه فراهم و آنان قادر به استفاده از سرویس ها و خدمات مختلفی می باشند. ارتباط با زیرساخت اطلاعاتی (ارتباطی) ممکن است مستقیماً (از طریق شبکه ایجاد شده) و یا با استفاده از تجهیزات خاصی نظیر مودم، کارت های ISDN، خطوط DSL و یا دستگاههای بدون کابل، ایجاد گردد. معمولاً برای سنجش میزان شکاف دیجیتالی بین جوامع فقیر و ثروتمند، به تنوع، تعداد و کیفیت وسایل ارتباطی به زیرساخت، استناد می گردد. بدیهی است با فرض ایجاد زیر ساخت اطلاعات، بدون وجود دستگاههای ارتباطی ( از بعد کمی و کیفی)، امکان استفاده مطلوب و بهینه از زیر ساخت و درنهایت بهره مندی از دستاوردها و پتانسیل های ارائه شده در بخش های فناوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات، وجود نخواهد داشت. دستگاههای ارتباطی (نظیر تلفن های ثابت، سلولی) به عنوان شرط لازم برای ورود به بزرگراه های اطلاعاتی مطرح می باشند. بدیهی است تنوع ، کیفیت و مقرون به صرفه بودن دستگاههای ارتباطی، گزینه های متعددی را به منظور استفاده از منابع اطلاعاتی در اختیار متقاضیان، قرار می دهد. امکان دستیابی آحاد جامعه به منابع اطلاعاتی، یکی از عناصر اصلی سیاست گذاری در زمان تعریف استراتژی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه می باشد.

در زیر مجموعه فناوری اطلاعات (IT) از سخت افزارهای متعددی نظیر سرویس دهندگان، ایستگاه های کاری و برخی کامپیوترهای بزرگ به همراه دستگاه های ذخیره سازی مختلفی، استفاده می گردد (نظیر استفاده از کامپیوترهای داخلی که مسئول سرویس دهی به سایر عناصر موجود در بخش فناوری اطلاعات بوده و یا سرویس دهندگان خارجی که مسئولیت ارائه سرویس های داده نظیر اینترنت را بر عهده دارند). علیرغم استفاده گسترده از عناصر سخت افزاری در زیر مجموعه فناوری اطلاعات، نرم افزار حضوری چشمگیرتر داشته و اکثر عملیات نسبت داده شده به این بخش مستلزم استفاده از نرم افزار می باشد.

هدف عمده در بخش کاربردهای اطلاعات، ارائه سرویس ها و خدمات گسترده به منظور افزایش کارایی و بهره وری در ابعاد متفاوت اجتماعی در یک جامعه اطلاعاتی است. در این رابطه با توجه به نقش محوری و حمایت بخش زیرساخت اطلاعات و دستاوردهای بخش فناوری اطلاعات، امکان ارائه سرویس ها و خدمات متنوع، گسترده و پویایی در بخش کاربرد های اطلاعات، فراهم می گردد. در بخش کاربرد های اطلاعات، علیرغم استفاده از سخت افزار، محور عملیات و هسته اساسی را طراحی و پیاده سازی نرم افزار تشکیل می دهد.

همان گونه که ملاحظه می شود، در زیرساخت اطلاعات علیرغم استفاده از نرم افزار، سخت افزار حضوری برجسته دار داشته و این وضعیت در بخش های  فناوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات، برعکس می باشد. پس از ایجاد هر یک از بخش های سه گانه فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیر ساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایجاد و امکان ارتباط آن با سایر بخش ها به منظور نیل به توسعه همه جانبه وجود خواهد داشت. در این راستا لازم است که تلاش لازم در خصوص ایجاد سه بخش اشاره شده به صورت مستمر، سیستماتیک و هدفمند، دنبال شود. بدیهی است تعلل در هر یک از بخش های فوق، امکان استفاده از مزایا و دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات را عملاً با مشکل مواجه می نماید. در برخی از کشورها با توجه به جایگاه گسترده تجهیزات سخت افزاری و ارتباطی در ایجاد زیر ساخت اطلاعات، تمامی تلاش انجام شده در جهت توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، محدود به این بخش بوده و به سایر بخش ها (فناوری اطلاعات و کاربردهای اطلاعات) کمتر توجه می گردد. فراموش نکنیم که زیرساخت اطلاعات، صرفاً بستر ارتباطی و گزینه های متعددی را به منظور استفاده از دستاورد ها و مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار شهروندان یک جامعه قرارداده و می بایست تلاش مضاعفی در جهت توسعه سایر بخش ها و یا ایجاد زیرساخت های جانبی دیگر نیز صورت پذیرد. مثلاً بدون وجود یک زیر ساخت قانونی، امکان استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات در مواردی همچون تجارت الکترونیکی، وجود نخواهد داشت.

استراتژی های فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه

به موازات استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمامی ابعاد حیات بشری، جهان به سرعت در حال تبدیل به یک جامعه اطلاعاتی است. امروزه امکان دستیابی به اینترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمامی جوامع بشری روندی تصاعدی را طی می نماید و جوامع مختلف هر یک با توجه به زیرساخت های متعدد ایجاد شده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات، استفاده می نمایند. ایجاد زیرساخت های ارتباطی، قانونی و تربیت نیروی کار آشنا با فناوری اطلاعات و ارتباطات، نمونه هائی از تلاش انجام شده در این خصوص است. رشد شکاف دیجیتالی بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، جوامع شهری و روستائی، شهروندان ماهر و آموزش دیده و فاقد مهارت، جای هیچگونه شک و تردیدی در رابطه با تدوین استراتژی ها و تبعیت از سیاست ها و رویکردهای مناسب برای نیل به یک جامعه مدرن اطلاعاتی را باقی نگذاشته است. تمامی کارشناسان و سیاستگذاران کشورهای متفاوت به این موضوع اذعان نموده اند که فناوری اطلاعات و ارتباطات دارای پتانسیل لازم برای توسعه در تمامی ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است. در این راستا اکثر کشورها، استراتژی های خاصی را به منظور توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، تدوین نموده اند .

عناصر کلیدی به منظور تدوین استراتژی توسعه فن آوری اطلاعات و ارتباطات :

• ایجاد یک مدل (چارچوب) برای استراتژی ملی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات
• ایجاد آگاهی لازم در سطوح متفاوت جامعه در خصوص پتانسیل ها و مزایای متعدد فناوری اطلاعات و ارتباطات
• ایجاد و توسعه زیر ساخت مخابراتی (بدون وجود یک زیرساخت ارتباطی مناسب، امکان استفاده اندکی از دستاوردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات وجود خواهد داشت)
• امکان دستیابی عموم شهروندان جامعه به زیرساخت ارتباطی و استفاده از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات
• توسعه منابع انسانی ( بدون وجود افراد آموزش دیده و ماهر، امکان استفاده از فرصت ها و مزایای ارائه شده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات، وجود نخواهد داشت)
• ایجاد و توسعه زیرساخت قانونی (بدون وجود مجموعه قوانین مشخص، امکان استفاده از فرصت ها و مزایای ارائه شده توسط فناوری اطلاعات و ارتباطات نظیر تجارت الکترونیکی، وجود نخواهد داشت)
• ایجاد و توسعه محیط مناسب برای فعالیت های تجاری و اقتصادی (سرمایه گذاری تجاری، ایجاد استانداردهای فنی، پرداخت الکترونیکی)
• ایجاد و توسعه محتوا متناسب با زبان ملی هر کشور
• ایجاد، توسعه و حمایت از صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات (امکانات سخت افزاری، نرم افزاری، شبکه، مخابراتی)
• مانیتورینگ و سنجش مستمر میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور ارزیابی موفقیت استراتژی ها و سیاست های تعیین شده